نشریه مطالعات دفاع مقدس
سال سوم شماره 2 (پیاپی 10، تابستان 1396)

بررسی ادبیات و اسناد دوران دفاع مقدس بیان گر یکی از نکات کلیدی در تحلیل جامعه شناسی جنگ است. در فراز و فرودهای جنگ ایران و عراق یکی از ابعاد تاثیرگذار پیشبرد جنگ به نفع جمهوری اسلامی ایران فضای معنوی و آمیختگی آن با ارزش های دینی و احساسات میهن دوستی بوده، که برهه هایی حساس و خاص را رقم زده است. ارمغان گفتمان دینی رزمندگان، افزون بر پیروزی در جنگ، با تقویت یک بعد از حلقه مفقوده استحکام نظام اجتماعی ایران، در جامعه امروزین یعنی سرمایه اجتماعی همراه است. سرمایه اجتماعی، شبکه ای از روابط و پیوندهای مبتنی بر اعتماد اجتماعی بین فردی و بین گروهی و تعاملات افراد با نهادها، سازمانها و گروه های اجتماعی است که قرین همبستگی و انسجام اجتماعی بوده، افراد و گروه ها را از حمایت و انرژی لازم برای تسهیل کنش ها در جهت تحقق اهداف فردی و جمعی، برخوردار می سازد. روش تحقیق حاضر کمی از نوع پیمایشی بوده، ابزار مورد استفاده، پرسشنامه محقق ساخته است. جامعه آماری تحقیق همه افراد بالای 30 سال ساکن در مناطق بیست و دوگانه تهران را دربرمی گیرد. در ادامه، با ترکیب روش های نمونه گیری طبقه ای، خوشه ای، سیستماتیک و تصادفی ساده، پنج محله انتخاب شد و داده های جمع آوری شده با بهره گیری از نرم افزار آماری SPSS مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج تحقیق حاکی از تایید فرضیه های مطرح شده است، بدین ترتیب که ارزش های دفاع مقدس شامل روحیات ایثار و شهادت طلبی، دفاع از سرزمین و خاک وطن، خودکفایی و اتکا به خود و آزاده خواهی و عزت نفس رزمندگان در دوران دفاع مقدس باعث ایجاد سرمایه اجتماعی جامعه امروز ایران شده است و ارزش های یادشده در چارچوب بزرگداشت آثار آن همچون برگزاری یادواره ها، ایجاد یادمان های باغ موزه های آثار دفاع مقدس و کاروان های راهیان نور باعث تقویت سرمایه اجتماعی می شود.

از همان صدر اسلام، زنان شهادت طلب و ایثارگر حتی در بحرانی ترین شرایط از بذل جان و فداکاری در راه اسلام دریغ نداشتند. حماسه پرشور کربلا و ایثارگری های زینب (س)و دیگر زنان چون مادر وهب، جلوه ای از روح شهادت طلبی در زنان مسلمان است. زنان ایران اسلامی نیز با الگوپذیری از حضرت زینب(س) همواره در کنار مردان و گاه پیش تر از آنان، از آزمون صبر و استقامت و ایثار و شهادت طلبی، سربلند بیرون آمدند. آنان، در جان خویش را به محبت بخشیدند و سختی و خشونت دفاع را برای آرامش جامعه خریدند و حریم جامعه را از تعرض دشمنان برای رشد و عطوفت و مهربانی مصون نگه داشتند. بر این اساس، بهره گیری از آموزه های زنان جانباز و ایثارگر و انتقال باورها و ارزش ها، جانفشانی ها و رشادت های آنان به جامعه و به ویژه نسل جوان، می تواند روح امید به جامعه بدمد و فرهنگ ایثار و شهادت را پیوسته زنده نگه دارد. از این رو، شناخت جایگاه زنان جانباز و ایثارگر و ترویج فرهنگ پاسداری و الگوسازی آن در جامعه و نشر آن، ضروری به نظر می رسد. در این بین، رسانه های گروهی همچون مطبوعات و صدا و سیما، به منزله زبان گویای جامعه وظیفه ای سترگ بر عهده دارند. تحقیق پیش رو از نوع کاربردی و روش تحقیق مورد استفاده، توصیفی تحلیلی است و به دنبال پاسخ گویی به این سوال می باشد که "نقش رسانه ها در تبیین و ترویج جایگاه زنان ایثارگر دوران دفاع مقدس چگونه است" و در پایان توانسته با رویکردی دینی و جامعه شناختی به این سوال پاسخ دهد.

دفاع مقدس بستری درخیز است؛ بستری که علیرغم برداشت مکرر مرواریدهای دانش، تجربه و حماسه، همچنان جوشش داشته، پیوسته مواردی جدید برای عرضه دارد. در این مقاله، ابتدا با فراتحلیل بررسی هایی که فرماندهان عالی دفاع مقدس در خصوص آسیب شناسی و تحلیل عملیات ها، چه در حین دفاع مقدس و چه پس از پایان جنگ داشته اند، عوامل کلیدی موفقیت عملیات های پیروزمند بیت المقدس، والفجر 8 و کربلای 5، به دست آمد. سپس با بهره گیری از روش مدل سازی ساختاری تفسیری (ISM) این عوامل رتبه بندی شدند. نتایج رتبه بندی، چهار س طح از عوامل را نشان داد که به ترتیب اولویت عبارتند ا: الف) عوامل معنوی، فرماندهی و آموزش دقیق و هماهنگ نیروها؛ ب) تفکر و اندیشه راهبردی، طرح ریزی و برنامه ریزی و آمادگی برای پدافند؛ ج) جامع نگری در ابعاد عملیات، شناسایی و توجه به اصل غافل گیری؛ د) نوآوری و خلاقیت.

با شروع جنگ تجاوزکارانه عراق علیه ایران، حقوق کودکان مورد نقض و تهدید جدی قرار گرفت. کودکان افزون بر حقوق مصرح در اسناد حقوق بشر، از حمایت های خاص حقوقی در نظام بین الملل نیز بهره مند می شوند که کنوانسیون ها و اسناد مختلف آنها را شناسایی و بر اجرای آن تاکید کرده اند. برای نمونه، کنوانسیون حقوق کودک به مثابه سند بین المللی معتبر، ضمن بیان تعریفی از کودک، حقوق وی را در حوزه های مختلف شناسایی و بر آن تاکید کرده است. از مهم ترین این استاد حق حیات، بقاء، رشد همچنین آموزش کودک می باشد که رژیم بعثی عراق با بمباران مدارس شهرهای مختلف ایران آنها را نقض کرده است. بر این اساس، پژوهش حاضر اهداف ذیل را فراروی خود قرار داده است، نخست: تبیین وضعیت مسیولیت بین المللی رژیم بعثی عراق در قبال بمباران مدارس مختلف شهرهای ایران در هشت سال دفاع مقدس؛ دوم: بررسی موارد نقض حقوق کودکان به خصوص بمباران مدارس شهرهای مختلف کشور در چارچوب تجاوز رژیم عراق به تمامیت ارضی جمهوری اسلامی ایران. این پژوهش، در زمره تحقیقات بنیادی نظری به شمار می رود. در روش تحقیق نیز از اسلوب توصیفی تحلیلی بهره گرفته، در جمع آوری داده ها به منابع کتابخانه ای مراجعه شده است.

تکانه های محیطی، سبب افزایش روزافزون درک نیازهای مشتریان شده است. افراد با سلیقه ها، نیازها و تجارب مختلف و با توجه به ظرفیت ها و محدودیت های خود، اقدام به انتخاب می کنند. با ظهور فضای رقابتی، مفاهیمی همچون مشتری مداری و کسب رضایت مشتری، پایه و اساس کسب و کار شده، سازمانی که به این تحولات بی توجه باشد از صحنه بازار حذف می شود. درک این نیاز در حوزه فرهنگ و دفاع مقدس که بخشی مهم از تاریخ جمهوری اسلامی را تشکیل می دهد، اهمیتی دوچندان می یابد. در واقع، به منظور جلب نظر مردم به مطالعه کتب دفاع مقدس، ضروری است که عوامل موثر بر این مهم مورد بررسی و مداقه قرار گیرد. بر این اساس، این تحقیق به بررسی عوامل موثر بر آمیخته بازاریابی کتب دفاع مقدس پرداخته است. از این رو، رویکرد آن توصیفی و از نوع پیمایشی می باشد. جامعه آماری تحقیق نیز خریداران کتاب در شهر تهران است که با بهره گیری از جدول مورگان 386 نفر، حجم نمونه انتخاب شدند. همچنین به منظور تجزیه و تحلیل داده ها، روش های آماری توصیفی و استنباطی و آزمون های تحلیل تاییدی و تحلیل مسیر، مطمح نظر قرار گرفت.

این مقاله درصدد است با رویکرد نظری تاریخ فرهنگی و روش نشانه شناسی و تحلیل محتوا و با بررسی دو فیلم ایرانی و دو فیلم امریکایی در ژانر جنگ، عناصر فرهنگی متفاوت در بازنمایی جنگ در سینمای ایران و امریکا را شناسایی کند. بدین منظور، مقاله حاضر به بررسی دو فیلم "دیده بان" و "مهاجر" به کارگردانی "ابراهیم حاتمی کیا" و دو فیلم جوخه و متولد چهارم جولای به کارگردانی الیور استون می پردازد. مقاله درصدد پاسخ به این سوال است: "دلایل بازنمایی متفاوت جنگ در سینمای ایران و امریکا چه چیزهایی هستند؟" بدین منظور با شناسایی تقابل هایی دوتایی که خود در گفتمان های مختلف غالب در این دو کشور ریشه دارد، درصدد پاسخ به سوال یادشده بر می آید. مقاله به تحلیل فیلم ها از دیدگاه نشانه شناختی و تاریخ فرهنگی پرداخته، سعی می کند تا با مقوله بندی عناصر فرهنگی به دست آمده، تقابل های دوتایی فرهنگی را پیدا کند. در پایان، مقاله این گونه نتیجه می گیرد که عناصر فرهنگی و گفتمان های متفاوت باعث شده است که مفاهیم پیرامون جنگ در دو جامعه ایرانی و آمریکایی به طوری متفاوت از یکدیگر در سینمای این دو کشور بازنمایی شود. تقابل های شناسایی شده عبارتند از: نتیجه گرایی / تکلیف گرایی، عمل گرایی / عقیده گرایی، عقل گرایی / عشق گرایی، آینده گرایی / عاقبت گرایی و وطن پرستی / فراوطن پرستی.